domingo, 20 de noviembre de 2016

Epistolario (IV): Cartas a Gómez Corbacho.


Antonio Villaverde Hermida era un chofer veciño de Cerponzóns (Pontevedra) detido en agosto de 1936. Acusábano de conducir un camión con xente armada dende Bueu a Pontevedra; dito camión fora detido e obrigado a dar a volta por tropas do Polígono Janer de Marín. A policía considérao partícipe de actividades revolucionarias e cualifícao de comunista, aporta como proba da súa militancia a correspondencia que mantivera con Juan Manuel Gómez Corbacho. A Guardia Civil de Bueu informou que desempeñaba o posto de vogal de propaganda das Juventudes Socialistas e que era moi coñecido polas súas ideas extremistas. Juan Manuel Gómez Corbacho estaba fuxido naquelas datas e acabaría asasinado en Salcedo. Antonio Villaverde foi fusilado, tras un consello de guerra, o 28 de novembro de 1936 no quilómetro un da carreteira de Campañó (A Caeira).
Neste “Epistolario” damos a coñecer o contido das dúas cartas. Respectamos a redacción e ortografía orixinais.
Estimado camarada en mi poder tu carta del 16 del corriente veo que estas vien yo de momento vien.
Camarada tengo que decirte que el dia 14 del corriente hubo en Pontevedra un mitin de afirmación republicana en el que ablaron republicanos, socialistas, comunistas y galeguistas todos ablaron vien pero el delegado del P.C. estubo formidable cuando ablaba nuestro delegado o sea ablaba el P.C. el delegado del governador hubo de llamarle al orden alguna vez pero el publico puesto en pie y con el puño en el alto gritaba energicamente, entonces el delegado del governador quiso suspender el acto, pero no lo suspendió porque el publico protestó y Tafal le echó las manos entoces seguio ablando nuestro camarada pero tubo que limitar su discurso.
Despues del acto se celebró una impresionante manifestacion que desde el teatro fueron acia el govierno civil, en donde prorrumpieron con vivas a Rusia y a Asturias; así que ya ves la emocion que abia ese dia en Pontevedra y asi fue en todo.
Respecto a lo que me dices del P.C. si tiene mucho progreso pues mira desde Octubre se arreforzado bastante mas; aunque digan lo contrario nuestro P.C. se ba reforzando bastante, no te puedo ser más amplio en esto. [...] Un saludo a tu manera para todos los camaradas que te acompañan en esa infernal prisión. Salud.
Camarada me diras si te entregan las conservas que te mande o que acen con ellas [...]
A referencia ao acto de afirmación republicana permite datar a carta no mes de abril de 1935; tivo lugar o día 14 dese mes, no teatro Coliseum e patrocinado polas organizacións obreiras e agrarias e os partidos de esquerda. As dúas peticións máis destacadas foron a amnistía xeral e o restablecemento das garantías constitucionais. Do texto da carta tamén se desprende claramente a certeza da militancia comunista de Antonio e Corbacho.
A continuación ofrecemos outra carta de data posterior:
Estimado camarada: Salud. Recibi tu ultima carta y veo que aun te sientes mal pues lo siento de corazon, yo lo que te pido es que procures estar tranquilo pues a hora es el mopmento que ay que tener mas fuerza. [...] Y siento no poder desde aquí constituirme en un Doctor y mandarte un medicamento para que tu no sufrieras nada; por lo menos mientras estuvieses a hi.
Me perdonarás por no averte escrito antes pues como se aproxima el dia de las elecciones me fue imposible acerlo antes; por eso no lo heché en holbido.
Camarada estamos trabajando mucho para la propaganda electoral, y además tenemos el triunfo seguro, nadie podrá detener el Blóque Punpular anti fazcista ho mejor dicho el Bloque Obrero. [...]
Hoy estuve con tu compañera y con las niñas y estan bastante vien eso constituye una gran alegría para mi y para todos nosotros. Me dices en tu carta las molestias que nos causa atender con todo respecto a tu compañera y alas niñas, pues e de decirte por mi parte que no hay molestias posibles en cuanto atender a un acto humanitario y a de más es un dever de todo buen compañero en defender y ayudar con todas sus fuerzas a una familia de un hombre que caído en las manos de ...autoritario de un poder que no es digno de ...por defender un hideal. Por buscar una Sociedad mas sana. [...]
Interesante a referencia á compañeira de Corbacho, Elvira Lodeiro (fusilada en decembro do 36) e ás dúas fillas, atendidas pola solidariedade de Antonio e resto de camaradas; felizmente e dentro do traballo do proxecto A Memoria das Mulleres, a compañeira Montse Fajardo púxolle imaxe e biografía á nai e ás fillas.

domingo, 6 de noviembre de 2016

Mulleres no estraperlo.


Eran tempos de fame e racionamento; na década dos corenta, o estraperlo a pequena escala foi o medio de subsistencia de moitas familias e, nesta actividade, foron as mulleres as máis activas. Había un circuíto de mercancías intervidas entre a zona de costa e o interior da provincia pontevedresa no que traían fariña, queixo e outros produtos do campo e levaban café, azucre, arroz etc, sempre burlando o control da Guardia Civil e dos axentes da fiscalía de taxas. Era habitual a utilización dos ómnibus que facían transporte de mercancías e persoas a feiras e festas dos pobos do interior; neles compartían viaxe feirantes e contrabandistas con carteiristas e moinantes. Un caso moi interesante e que serve de exemplo desta actividade e das circunstancias das mulleres que a ela se adicaban é o que relatamos a continuación.
Con motivo da feira na Estrada, ás oito da mañá do sete de xuño de 1948, a Guardia Civil montou un control no quilómetro 115 da carreteira a Santiago; tiñan confidencias de que varios contrabandistas levarían mercancías intervidas nos autobuses con destino a aquela. Deteñen dous ómnibus, un que tiña por propietario ao veciño de Xeve José Sanmartín no que atoparon: 18 kg de café, 54 de azucre, 35 de garavanzos, 6 de arroz, 2,4 de chocolate e 2 de sopa. No autobús de Manuel Palmeiro, de Vilaboa, 15 kg de café, 55 de azucre, 25 de garavanzos, 6 de sopa e 4 de xabón. Ningún dos pasaxeiros se presentou como propietario agás Isaura Pazos, que recoñeceu ser a dona dunha cesta con 6 kg de arroz, 4 de azucre, 1 de garavanzos e unha libra de chocolate.
Cando os gardas incautan a mercancía, Isaura, Rosalía Goris e as irmás Carme e Matilde Casalderrey baixaron do ómnibus 
insultando a la fuerza y tratando de agredirla, para lo que arrojaban sobre la misma los bultos de mercancía que había sido intervenida y piedras, excitaban al resto de los viajeros que se unieran a ellas en su propósito de agredirles e impedir el que se llevase a cabo la intervención de la mercancía.
 Parece ser que chamaran atracadores e ladróns aos gardas. Segundo a forza pública, os donos e o resto dos viaxeiros comportáronse ben e en todo momento estiveron de parte dos gardas.
O suceso podería ser un máis dos centos de incautacións de mercancías dos que dan conta os listados de sancións da época, pero a identidade das mulleres que se resisten á actuación policial préstalle singular relevancia ao caso. Rosalía Goris Cousido, 38 anos, casada, natural de Baión e residente en Pontevedra, era unha habitual do contrabando; en data tan tardía como no ano 1965 sería multada polo tribunal de Contrabando de Pontevedra por un importe de 1134 pesetas e o comiso dos xéneros intervidos. (BOE 5-4-1965). Recoñece que tirou os garavanzos á carreteira. Isaura Pazos Campos, 31 anos, viúva, natural de A Estrada e residente en Pontevedra, aduce que a mercancía era para súa nai, que residía naquela vila, e nega as agresións e insultos, pois só se limitara a forcexar co garda que lle quería retirar a cesta. Apunta o xesto solidario de moitas traballadoras do campo que dicían aos gardas que lles deixaran a mercancía ás mulleres. As irmás Casalderrey Dios, Carmen, 39 anos, viúva, e Matilde, 49 anos, casada, as dúas residentes en Lérez, declaran que non levaban mercancías xa que ían compralas á feira e que, vendo que Rosalía se desmaiaba, dixéranlles aos gardas “que había que tener más corazón, que todos eran de carne humana y que no había derecho.”
As catro son procesadas por un delito de insulto a forza armada; o consello de guerra celebrouse o 7 de decembro de 1948 e foron condenadas a seis meses e un día de prisión. Pero a esta condena había que sumarlle a sanción da delegación de Facenda. Carmen e Matilde, nun escrito no que solicitan a liberdade provisional para atender os coidados da casa e as necesidades familiares, fan constar que a cada unha lles impuxeran a multa de 1260 pesetas que estaban pagando en pequenos prazos por carecer de medios económicos. Preocupadas polos fillos menores de idade, escriben:
 Si ambas fuésemos encarceladas, estas tres criaturas, en edad tan crítica y de salud tan delicada, quedarían en el más completo abandono y miseria.
 De nada lles valería a súa carta, o 17 de xaneiro de 1949 reingresan no cárcere, na que estarían ata o 18 de xuño, data na que son postas en liberdade.
Carme Casalderrey Dios era a viúva de Albino Sánchez Leiro “ O Perrita fusilado o 17 de abril de 1937. Isaura Pazos fóra a muller do membro da resistencia antifascista Higinio Carracedo Ruzo, morto o 28 de novembro de 1938 nunha acción na que foi abatido por gardas civís e falanxistas; na autopsia do guerrilleiro consta como causa da morte a de “inhibición cerebral”; Isaura fora condenada por un delito de auxilio á rebelión, acusada de esconder e axudar a Higinio. En consello de guerra celebrado o 9 de marzo de 1939 impuxéronlle a condena de 12 anos e un día de reclusión temporal que foi conmutada a dous anos. Queda para outra entrada escribir máis polo miúdo da vida das persoas protagonistas.

martes, 1 de noviembre de 2016

A morte de José Domingo González "O Tapiceiro"


José Domingo González Boullosa nacera na parroquia pontevedresa de Marcón e vivira algúns anos en Santiago, antes de residir en Vilagarcía, casou con Rosalía Génova coa que tivo tres fillas e un fillo; tapiceiro de profesión, era un destacado militante do partido comunista. No 1934 foi detido por excitación á rebelión e no 1935 multárono con 150 pesetas por distribución de follas clandestinas. Participou como vogal no Comité da Fronte Popular en representación do seu partido.
O 7 de agosto foi detido en Lantaño (Portas) por membros da Guardia Cívica daquela localidade e entregado á Guardia Civil. No interrogatorio manifesta que, o 20 de xullo de 1936, participou nunha reunión do Comité de Defensa da República que se celebrou no concello de Vilagarcía, que este comité veuse desbordado polas masas obreiras que pedían armas e que estaban dirixidas por membros da CNT e algúns da UGT, que rexeitaron a dito comité por non querer “concomitancia ni ingerencias de elementos políticos, a los que doctrinalmente consideran como indeseables.” Afirma que, como consecuencia do anterior, marchou para a súa casa ata que o día 24 de xullo detiveron a súa muller. Por medo aos fascistas, fuxiu e pasou a noite nunha casa de Abalo e de alí marchou a Setecoros (Valga) onde o acolleu o cura. Alí residiu ata o 3 de agosto, día en que desexando ver os seus fillos, marchou a Lantaño onde o deteñen.
O cura, Santiago Garrido Álvarez, coñecía a Domingo porque traballaba na ebanistería do seu cuñado e afirma “que cumpliendo con un deber de conciencia” o acollera na casa; tamén recoñece que tivera acollido uns días a outro fuxido de Vilagarcía: Miguel Sanmartín. Preguntado por se coñecía a militancia comunista de Domingo, dixo que sabía da súa militancia pero “al verlo en su casa en la actitud dicha le alabó su determinación de separarse de todo conflicto.”
Os días de José Domingo estaban contados, o acostumado informe do comandante da Guardia Civil, Joaquín Velarde, datado o 9 de outubro de 1936, confírmanos a realización do “paseo” amparado no habitual intento de fuga:
Al ser conducidos en la noche de ayer los presos Severino García Teijeiro, José Domínguez [sic] González Boullosa y Juan Bacariza Sánchez por el Corneta Casimiro Álvarez Rincón y Guardia segundo Agustín López Ferrero, ambos del puesto de esta Cabecera, al llegar a las inmediaciones de la Villa de La Estrada y como si previamente se hubieran puesto de acuerdo, aprovechando que el autocar que los transportaba acortó la marcha en una curva pronunciada, se arrojaron los tres del referido vehículo dándose a la fuga, siendo perseguidos por la fuerza conductora que inmediatamente se apeó del coche y les hizo varios disparos de fusil por consecuencia de los cuales resultaron muertos los referidos presos, cuyos cadáveres fueron trasladados al depósito del cementerio de La Estrada.
A defunción non aparece inscrita no rexistro estradense senón no de Vilagarcía nunha anotación feita o 3 de abril de 1937, efectuada de acordo coa comunicación e orde “de la Superioridad.”
Na ponte do Regueiro houbo nese día outros mortos, tamén “paseados”: Manuel Guillán Abalo, Ramón Muiños e Jesús Froiz.